CHỨNG

Khái niệm

Chứng VỊ hàn là chi Vị dương bất túc, hàn tà quá thịnh mà xuất hiện những biến hóa bệnh lý như trong Vị có hàn ngưng khí trệ, VỊ mất hòa giáng. Chúng này phần nhiều do Hàn tà xâm nhập Vị, ăn uống không điệu (Jộ, hạm ãn thức sống lạnh hoặc dùng quá nhiều thuốc có tính lạnh là những nhân tố gây nên bệnh.

Lâm sàng chủ yếu có các chứng trạng tự cảm thấy lạnh trong Vị,- thậm chí như có cục nước đá ở trong, lạnh đau trướng đày, lợm mửa ra nước trong, gặp lạnh thì đau táng, gập ấm thì đau giảm, lưỡi nhợt rêu lư9i trắng trơn, mạch Huýền hoặc Trì.

Chứng VỊ hàn thường gặp trong cầc bệnh VỊ quản thống, Âu thổ và Tiết tả.

Cần chẩn đoán phân biệt với các chứng Vị dương hư, chứng Tỳ VỊ hư hàn và chứng Hàn ẩm ứ đọng ở VỊ.

Phân tích

Chứng VỊ hàn gặp nhiều ở người trung dương bất túc như cơ thể vốn dương hư, ốm lâu chính khí bị tổn hại hoặc mệt nhọc thương Tỳ, lại do ăn uống mất điều hòa, ham thức mát lạnh, hoặc cảm nhiễm hàn tà từ bên ngoài, là những nhân tố dẫn đến Trung dương bị tổn hại, hàn tà thịnh ở bên trong, VỊ mất 'công năng thụ nạp pgấu nhừ và hòa giáng, chính như quyển 8 sách Hội ước y

kính của La thị viết: "Vị chủ nạp... bị hại từ bên ngoài, chi cd lao động là rất dễ tổn thương Tỳ, Tỳ. bị tổn thương thì biểu lý tương thàng mà VỊ cũng bị khổn đốn. Nếu bị hại từ bên trọng, chi có lo nghĩ cáu giận là rất dễ hại Tâm, Tâm bị hại thì bệnh mẹ liên lụy đến con mà nguồn sinh hóa ngăn cách càng nặng, đó là tổn thương tình chí và nhọc mệt... Tỳ Vị thuộc Thổ, sợ lạnh ưa ấm, trường hợp không do hoả tà đích thực, thì các loại thuốc hàn lương sử dụng phải cẩn thận.

Hàn là chủ khí cùa mùa Đông, nhưng hàn tà gây bệnh thì bổn mùa đều có thể gặp, đặc điểm là ngưng trê, co rút, dễ làm tổn thương dương khí người ta. Hàn tà tổn hại Vị cũng ctí đủ những đặc trưng như trên, chỉ vì trong tật bệnh khác nhau nên biểu hiện lâm sàng cũng không giống nhau. Chứng VỊ hàn gập trong bệnh VỊ quản thống, đặc điểm biểu hiện lâm sàng là Vị quản đột ngột đau dữ dội; cự án, cảm thấy cục bộ giá lạnh, gập lạnh t>hì đau táng, gập ấm thì giảm đau; Bệnh phần nhiều Ho thời tiết giá lạnh hoặc mùa nóng ham ăn thức sống lạnh, hàn tà xâm nhập Vị, VỊ dương bị khốn đốn, uất lại không phân bố, hàti tích ở trong, han ngưng khí trệ, khí huyềt không thàng, VỊ mất sự hòa giang, "bất thàng tác thống"; "Hàn chủ đau" chứng này vì hàn tà quá thịnh cho nên đau dữ dội; Điều trị liên ấm Vị tán hàh giảm đau, dùng bài Lường Phụ hoàn (Lương phương tập dịch) mà chùa.

Trong các bệnh Ẩu thổ và Tiết tả xuất hiện chứng Vị hàn, biểu hiện lâm sàng có đặc điểm là nôn mửa, ỉa chẩy, xu thể đau VỊ quản so với loại trước nhẹ hơn, có kiêm chứng sôi bụng và quanh rốn trướng đau. Phần nhiều do mùa Hạ nống nực, tham ãn thức mát lạnh, hoặc đêm ngủ ở chỗ giđ lộng sương mù, hàn tà trúng thẳng vào VỊ Phủ gây nên bệnh. Tính của hàn là ngưng rít, ngăn trở khí cơ, trung dương bị tổn hạỉ, VỊ mất sự hổa giẩng;

Lại vì kinh Túc Dương minh Vị cùng giao với kinh Thủ Dưỡng minh Đại trường, cho nên hàn tà cũng có thể len lỏi vào ruột nên mới xuất hiện các chứng trạng Trường nhiễm ỉạnh như quanh rốn trướng đau, sôi bụng, ia chắy; Diều trị nên ôn trung tán hàn chỉ tả, cho uốj^g bài Hậu phác ôn trung thang (Nội ngoại thương biện hoặc luận).

Lâm sàng còn thấy chứng này đa số có kiêm cả ngóạỉ cảm như các chứng sợ lạnh, đau mình, đau đầu V.V.. Điều trị nên ôn trung giải biểu, cho uống bài Hương Tô tán (Hòa tẽ cục phương) hoậc bài Hoác hương chính khí tán (Hòa tễ cục phương) hợp với Lý trung thang (Thương hàn luận) gia giảm.

Chẩn đoán phân biệt

Chứng VỊ dương hư VỚỊ chúng VỊ hàn: Chứng hậu Vị dương hư là những biểu hiện cơ nảng tiêu hóa suy thoái, thuộc loại Hư. hàn do Dương hư thì sinh nội hàn, hình thành bệnh do án uống không điều độ, thích ăn đồ sống lạnh; hoặc dùng quá nhiều các thuốc hàn lương khác phạt; hoặc phú bẩm bất túc, Tỳ VỊ vốn yếu, dương khí tự suy, hoặc nội thương bệnh ốm lâu, dương khí hao thương, âm tà thịnh ở trong gây nên Vị dương bị tổn hại; chứng trạng lâpi sàng chủ yếu ngoài hiện tượng cảm tháy VỊ quản lạnh, lợm mửa ra nước trong, triệu chứng VỊ thống liên miên còn thấy ế cả hiện tượng khi đói thỉ đau tàng, ưa ấm ưa xoa bđp, được ân vào thì dễ chịu, lưỡi nhạt rêu tráng mỏng, mạch Tràm vô lực; Khác với chứng Vị hàn do hàn tà xâm nhập VỊ, phát bệnh gấp, bệnh trinh ngán, xu thế bệnh nặng hơn.

Chứng Tỳ Vị hư hàn với chứng Vị hàn: Chứng Tỳ VỊ hư hàn là chứng hậu cơ nâng tiêu hóa suy thoái, thường cđ cả chứng trạng Tỳ dương hư không vận chuyển mạnh, như vùng bụng

trướng đày, sau khi đi ngoài trướng càng rõ; đại tiện lõng nhão; nặng hơn thì tiểu tiện không lợi, thủy thũng, hoặc cd kiêm chứng chân tay yếu sức, toàn thần mệt mỏi v.v... chãt lưỡi nhạt, ven lưỡi có vết râng, rêu lưỡi tráng nhớt, mạch Nhu Hoạt. Tỳ với VỊ cùng biểu lý, ưa ráo ghét thấp, công năng chủ yếu ỉà vận hóa chất tinh vi (vật chát dinh dưỡng) của thủy cốc, mà công năng vận hóa ấy chủ yếu phải dựa vào tác dụng của Tỳ dương, Tỳ dương khồng mạnh, không yận hóa đườc thủy cốc thì bụng trướng đầy; vả lại sau khi ãn thi trướng tãng, tiều tiện không lợi; Thủy thấp len lỏi ở Vị Trường thì đại tiện lòng; Thủy thấp tràn ra cơ báp thì thủy thũng; Tỳ dương hư thì tinh thàn yếu sức, chân tay không ấm. Nám vững những đặc điểm về nguyên nhàn bệnh, cơ chế bệnh và chứng trạng của chứng Tỳ Vị hư hàn, thì việc chấn đoán phân biệt với chứng VỊ hàn không khó khãn gì.

Chứng Hàn ẩm ứ đọng ở VỊ với chứng Vị hàn: ẩm tà ứ đọng ỏ VỊ, phần nhiều do Tỳ Vị dương khí vốn hư, hàn tà ẩn náu chỉ là dụ nhân, ngoại tà dẫn động nội tà mà phát bệnh. Bệnh đa số vốn có đình ẩm, nếu không cẩn thận bị nhiễm lạnh, uống lạnh, thi ẩm tà tích tụ càng tăng, ùng ục phát thành tiếng, nặng hơn thì chóng mặt, nôn mửa ra nước trong; điểm để phân biệt với chứng VỊ hàn ở chỗ Hàn ấm đình tụ ở VỊ là dương hư ẩm ứ. đọng, nặng về chứng Ấm mà chứng Vị hàn là Dương hư hàn thịnh, trọng điểm là Hàn. Hàn ẩm ứ đọng ở VỊ khi phát bệnh rất ít khi có chứng Vị thống, vả lại Dương khí Tỳ VỊ vốn hư, thủy cốc biến htía ra tân dịch, phân bố toàn thân, ẩm tà ứ đọng ở Vị ctí tiếng sèo sèo, gặp lạnh hay ăn lạnh, ẩm tà tăng nậng, nghịch lên trên thì thổ. Hàn ẩm thịnh ở trong, trung dương càng bị tổn hại gấp bội (vốn thường ngày dương hư, hàn ám náu lại thương dương), thanh dương không thăng lên, cho nên choáng đầu, hoa mát v.v... đều là những chứng mà chứng VỊ hàn không có.

IV. Trích dẫn y văn

Đau là vì hàn khí nhiễu; co' hàn cho nên đau (Củ thống luận - Tố Vẫn).

Bên ngoài bát phải gió lạnh, bên trong lại ăn thức lạnịỉ; Hàn khí ẩm náu ở khoảng Trường Vị thì có cơn đau đột ngột; các vị thuốc Thảo quả, Can khương, Isígô thù; các bài thuốc Nhị tràn, Phù dượng trợ VỊ thang, Thảo đậụ khấu hoàn chữa được bệnh ấy (Tạp bệnh - Chứng trị chuẩn thằng), ,

-.Nếu người bệnh Tỳ VỊ vốn yếu, ản uống tuy biến hóa, nhưng ăn nhiều thì trong bụng khó chịu, đau bụng ỉa lỏng, đó là Hư hàn, điêu trị nên ôn bổ kiêm tiêu đạo (Tỳ VỊ bệnh - Tạp bệnh quảng yếu),

VƯƠNG TỀ NAM

Xem tiếp >>