VIÊM HỌNG, NGUYÊN NHÂN- TRIỆU CHỨNG - ĐIỀU TRỊ

ĐỊNH NGHĨA

Viêm họng là tình trạng viêm amidan và hoặc viêm hầu họng, gây đau rát họng tự nhiên hoặc khi nuốt thức ăn, uống nước. Đây là triệu chứng thường gặp trong bệnh truyền nhiễm, thường có thể gây nhiều biến chứng, đôi khi nặng.

NGUYÊN NHÂN

Đối với tất cả các lứa tuổi, hơn 50% trường hợp viêm họng là do virus.

Viêm họng đỏ-hạt

Thường gặp nhất, do các nguyên nhân:

- Virus: là tác nhân gây bệnh thường nhất, gồm Rhinovirus, Coronavirus, Adenovirus, Myxovirus influenzae và para-influenzae, RSV, EBV (Epstein- Barr virus), hoặc HIV(hiếm).

- Vi khuẩn: chính là Liên cầu khuẩn nhóm A P-tán huyết (chiếm # 15% tất cả trường hợp viêm họng), hiếm hơn là Liên cầu khuẩn nhóm B, C, F, G, Neisseria gonorrhoeaes...

Bảng 1: Tác nhân vi sinh gây viêm họng

VI SINH VÁT	VIÊM HỌNG ĐỎ - HAT	VIÊM HỌNG GIẢ MAC	VIÊM HỌNG MUN NƯỚC	VIÊM HỌNG LOÉT
Virus	Rhinovirus, Coronavirus, Adenovirus, M. influenzae và para- influenzae, RSV, EBV, HIV	EBV	Echo, Coxackie (Enterovirus) HSV, VZV
Vi khuẩn	Liên cầu A fi-tán huyết Liên cầu khuẩn B, C, F, G	C.diphteriae		F. necrophorum +1 loại Borrelia T. pallidum

Viêm họng giả mạc

- Virus: EBV là nguyên nhân thường nhất gây bệnh tăng đơn nhân nhiễm trùng.

- Vi khuẩn: Corynebacterium diphteriae (bạch hầu).

Viêm họng mụn nước

- Virus: là tác nhân gây bệnh duy nhất, gồm Herpes simplex (HSV), Virus thuỷ đậu-zona (VZV), hoặc Enterovirus (Echo, Coxackie virus).

Viêm họng loét

- Vi khuẩn: do kết hợp cuả vi khuẩn kỵ khí, Fusobacterium necrophorum và một xoắn khuẩn thuộc loài Borrelia, hoặc do Treponema pallidum (giang mai).

Bảng 2: Nguyên nhân nhiễm trùng cuả viêm họng cấp

VI SINH VẬT	HỘI CHỨNG/ BỆNH	TỈ LỆ (%)
Nhiễm virus:
Rhinovirus (100 types & 1 subtype)	Cảm thường	20
Coronavirus (> 3 types)	Cảm thường	> 5
Adenovirus (types 3, 4, 7, 14, 21)	Sốt viêm họng-kết mạc, bệnh hô hấp	5
HSV (types 1 & 2)	cấp	4
Parainfluenza virus (types 1-4)	Viêm lợi, miệng, hầu họng	2
Influenza virus (types A & B)	Cảm thường, tắc thanh quản	2
Coxackie virus A	Cúm	< 1
EBV	Viêm họng mụn nước	< 1
CMV	Tăng đơn nhân nhiễm trùng	< 1
HIV-1	Tăng đơn nhân nhiễm trùng Sơ nhiễm HIV	< 1
Nhiễm vi khuẩn:
Streptococcus /3-hemolytic nhóm A		15-30
Streptococcus /hemolytic nhóm C	Viêm họng/amidan, tinh hồng nhiệt	5-10
Vi khuẩn kỵ khí hổn hợp	Viêm họng/amidan	< 1
Neisseria gonorrhoeae	Viêm lợi, họng (Viêm họng Vincent)	< 1
Corynebacterium diphteriae	Viêm/Áp-xe quanh amidan	< 1
Corynebacterium ulcerans	Viêm họng	> 1
Corynebacterium hemolyticum	Bạch hầu	< 1
Yersinia enterocolitica	Viêm họng, bạch hầu	< 1
Treponema pallidum	Viêm họng, ban dạng tinh hồng	< 1
	Viêm họng, viêm ruột (non-già)	< 1
Nhiễm Chlamydia:	Giang mai kỳ II
Chlamydia pneumoniae	Viêm phổi / phế quản / họng	Không rõ
Nhiễm Mycoplasma:
Mycoplasma pneumoniae		<1
Mycoplasma hominis (type 1)	Viêm phổi / phế quản / họng	Không rõ
Không biết	Gây viêm họng ở người tình nguyện	30

LÂM SÀNG

Các triệu chứng cơ năng (sổ mũi, ho ...) xảy ra nhanh, kết hợp đau rát họng tự nhiên với nuốt đau, và đôi khi với đau tai trong bệnh cảnh sốt. Cường độ sốt thay đổi tuỳ theo nguyên nhân. Ở trẻ em thường có nôn mửa hoặc đau bụng.

Khám hầu họng cho phép chẩn đoán khi thấy các triệu chứng viêm thay đổi tuỳ thể:

Viêm họng đỏ-hạt

Trong viêm họng đỏ, hầu bị viêm, phù, nhưng không tiết dịch rõ, hai amydale to. Trong viêm họng đỏ-hạt, amidan bị phủ một lớp trắng lấm tấm, dễ bóc và bao phủ lớp niêm mạc sung huyết. Có một hoặc nhiều hạch to đi kèm, dưới góc xương hàm.

Khó phân biệt viêm họng do liên cầu khuẩn với viêm họng do virus:

Viêm họng do liên cầu khuẩn: khởi phát đột ngột, sốt > 39o C, nuốt đau dữ dội, hai amydale sưng to đỏ hoặc đỏ-hạt, hạch cổ to đi kèm, đau và phát ban dạng tinh hồng ban. Ít sổ mũi và ho (như viêm họng do virus).

Có thể gây biến chứng tại chỗ như: viêm tấy quanh amygdale, áp-xe thành sau hầu ...; biến chứng toàn thân như: hội chứng viêm sau khi nhiễm liên cầu (bệnh thấp, viêm cầu thận cấp), biến chứng nhiễm độc (tinh hồng ban, hội chứng sốc nhiễm độc).

Viêm họng do virus: khởi phát từ từ, sốt, họng phù nhẹ và đỏ, có ho, sổ mũi, khan tiếng (nhưng cũng có trong 1/4 -1/3 viêm họng do liên cầu khuẩn), đau cơ, mệt mỏi. Thường lây lan thành dịch.

Viêm họng do Adenovirus thường kèm viêm kết mạc (^ - trường hợp).

Sốt và viêm họng không xuất tiết thường thấy vài tuần sau khi nhiễm HIV. Triệu chứng thường giảm sau 3 hoặc 4 ngày và đa số khỏi sau 1 tuần.

Viêm họng giả mạc

Khám thấy một lớp giả mạc màu xa cừ hoặc hơi xám trộn lẫn trên amydale.

Tăng đơn nhân nhiễm trùng: xảy ra chính ở thanh thiếu niên. Viêm họng trước tiên là đỏ-hạt (rất đau), rồi phát triển dần thành giả mạc, không dính và thường chừa lưỡi gà, kết hợp với ban xuất huyết ở vòm miệng. Sốt, có hạch to lan toả, gồm cả hạch cổ sau, mệt mỏi kéo dài. lách to trong V trường hợp. Có thể gây biến chứng: tại chỗ như phù nề hầu-amydale; toàn thân như thiếu máu tán huyết, xuất huyết giảm tiểu cầu, tổn thương thần kinh.

Bạch hầu họng: giả mạc lan rộng, xâm lấn cả lưỡi gà, dính và không bóc được. Hạch to nằm dưới góc xương hàm. Có thể gây biến chứng: tại chỗ như nghẹt thở, suy hô hấp cấp, ... và biến chứng do độc tố như viêm cơ tim, tổn thương thần kinh.

Viêm họng mụn nước

Có những mụn nước nhỏ, trên niêm mạc viêm ở hầu họng, vỡ nhanh để lại các vết sướt nhỏ, phủ một lớp hơi trắng và bao quanh bởi một quầng viêm.

Sơ nhiễm herpes: xảy ra ở trẻ em và thanh niên, viêm họng thường kết hợp với viêm lợi-miệng lan toả, gây biến chứng viêm não-màng não hoặc hồng ban đa dạng. Đặc điểm cuả nhiễm virus Herpes là có nhiều mụn nước và các vết loét nông trên vòm hầu.

Nhiễm virus Coxsackie A (Herpangina): xảy ra ở trẻ nhỏ từ 1 - 7 tuổi, trong các vụ dịch mùa hè. Với những triệu chứng: sốt, đau cơ, viêm họng hầu và sang thương mụn nước trên vòm hầu, giữa lưỡi gà và amygdale. Diễn biến tốt trong vài ngày.

Thuỷ đậu: nốt đậu (mụn nước) mọc ở hầu họng, hình dạng như ở ngoài da, khi vỡ thành vết loét, đóng vảy.

Zona hầu: mụn nước chỉ ở một bên và nằm trong vùng thần kinh số IX hoặc số V.

Viêm họng loét

Có vết loét ở amygdale, đôi khi lan đến vòm miệng, hoặc phần sau hầu họng.

Viêm họng Vincent: thường gặp nhất. Triệu chứng lâm sàng gồm: sốt vừa, hơi thở hôi, nuốt đau một bên, khám họng thấy một vết loét sâu được bao phủ bởi màng hơi xám, không dính, mềm khi sờ và hạch to đi kèm. Có thể gây biến chứng hoá mủ tại chỗ, viêm tấy quanh amygdale, tắc tĩnh mạch cảnh với nguy cơ lấp mạch nhiễm trùng và nhồi máu phổi.

Săng giang mai: một vết loét nông, ít đau, cứng khi thăm khám hầu. Trường hợp viêm họng loét dai dẳng, bất trị với kháng sinh liệu pháp, phải tìm một bệnh về máu, bệnh không có bạch cầu hạt, hoặc bệnh bướu tăng sinh.

CHẨN ĐOÁN

Hội chứng lâm sàng đôi khi cần được xác định chẩn đoán bằng các xét nghiệm:

- Công thức máu: BC > 12.000 /mm3 trong viêm họng do liên cầu khuẩn.

- Soi, cấy phết họng: liên cầu khuẩn, trực khuẩn bạch hầu (cấy trên môi trường Loeffler), Neisseria gonorrhea (có thể tìm thấy trên môi trường Thayer Martin hoặc môi trường thích hợp khác), viêm họng Vincent được chẩn đoán bằng phết nhuộm Crystal violet, thấy nhiều Fusobacteria và xoắn khuẩn.

- Cấy máu: khi nghi ngờ nhiễm trùng huyết sau viêm họng.

- Tests chẩn đoán nhanh: Streptococcus A (chuyên biệt nhưng không nhạy lắm), .

- Phản ứng huyết thanh: giang mai (VDRL), tăng đơn nhân nhiễm trùng (Paul Bunnel), nhiễm HIV (ELISA, Western Blot ...).

ĐIỀU TRỊ

Điều trị đặc hiệu

Viêm họng do liên cầu khuẩn nhóm A: dùng các loại penicilline (V, ampi, .), macrolide (erythromycine, .), hoặc cho uống cephalosporine thế hệ 1 (cefadroxil, cefaclor, .) trong 10 ngày. Bắt đầu điều trị trong vòng 1 tuần sau khi khởi phát sẽ ngừa đượ bệnh thấp về sau (penicilline là thuốc duy nhat đã chứng minh ngừa được bệnh thấp).

Bạch hầu: dùng ngay (cả khi nghi ngờ) SAD và penicilline G trong 14 ngày.

Viêm họng Vincent: dùng penicilline V trong 10 ngày. Có thể dùng penicilline V phối hợp với metronidazole, hoặc Clindamycine đơn độc. Khi dị ứng với các p-lactamine, thay bằng một metronidazole.

Săng giang mai: dùng penicilline G, hoặc các cycline, erythromycine.

Viêm họng do siêu vi (EBV, mụn nước, ...): amantadine cho sớm có hiệu quả đối với virus cúm týp A. Acyclovir và foscarnet có giá trị trong điều trị viêm họng do nhiễm virus nhóm Herpes.

Điều trị triệu chứng

- Nghỉ ngơi.

- Súc họng với nước muối ấm.

- Cho uống thuốc giảm đau, hạ sốt: đối với trẻ em từ 6-12 tuổi, ibuprofen tốt hơn acetaminophen.

Thaythuoccuaban.com Tổng hợp

*************************

VIÊM HỌNG, NGUYÊN NHÂN- TRIỆU CHỨNG - ĐIỀU TRỊ

ĐỊNH NGHĨA

NGUYÊN NHÂN

Viêm họng đỏ-hạt

Viêm họng giả mạc

Viêm họng mụn nước

Viêm họng loét

LÂM SÀNG

Viêm họng đỏ-hạt

Viêm họng giả mạc

Viêm họng mụn nước

Viêm họng loét

CHẨN ĐOÁN

ĐIỀU TRỊ

Điều trị đặc hiệu

Điều trị triệu chứng

Chế độ ăn uống phòng và chữa bệnh

Phần mềm Chế độ ăn chữa bệnh